ISO 14001

          ในช่วงระยะเวลา 30-40 ปีที่ผ่านมา ประเทศต่างๆ ทั่วโลก โดยเฉพาะประเทศอุตสาหกรรมได้เล็งเห็นถึงความวิกฤตของปัญหาสิ่งแวดล้อม ซึ่งกระทบต่อภาวะความเป็นอยู่และเศรษฐกิจของทุกประเทศ จึงก่อให้เกิดความร่วมมือในการรักษาสิ่งแวดล้อมมิให้เลวร้ายกว่าที่เป็นอยู่ และหาทางปรับปรุงให้ดีขึ้น ได้มีความพยายามในการสร้างกฎระเบียบ สัญญา ข้อตกลง ฯลฯ เพื่อกำหนด มาตรฐานหรือมาตรการที่เหมาะสมในเรื่องคุณภาพสิ่งแวดล้อม นำไปสู่การพัฒนาระบบการจัดการสิ่งแวดล้อมที่เรียกว่า ISO14000 ที่เป็นมาตรฐานสากลว่าด้วยการจัดการสิ่งแวดล้อม ซึ่งองค์การระหว่างประเทศ ว่าด้วยการกำหนดมาตรฐานเป็นผู้ดำเนินการจัดทำ ประกอบด้วยอนุกรมของ มาตรฐานใน 5 เรื่อง คือ ระบบการจัดการสิ่งแวดล้อม การตรวจติดตามเรื่องสิ่งแวดล้อม การใช้ฉลากผลิตภัณฑ์เพื่อสิ่งแวดล้อม การประเมินผลสมรรถนะการดำเนินการด้านสิ่งแวดล้อม และการประเมินวงจรชีวิตผลิตภัณฑ์ แต่มาตรฐานที่เป็นแกนของอนุกรมทั้งหมดคือ ISO 14001

          ISO 14001 เป็นมาตรฐานระบบการจัดการสิ่งแวดล้อม (Environmental Management System Standards เรียกย่อๆ ว่า EMS) ที่ถือเป็นข้อกำหนด (Specification) องค์กรใดก็ตามที่มีความประสงค์ในการขอผ่านการรับรองระบบการจัดการสิ่งแวดล้อมจากบุคคลที่ 3 หรือต้องการอ้างเพื่อประกาศตนเองว่า เป็นไปตามข้อกำหนดต่างๆ ดังที่ระบุไว้ใน ISO 14001 ซึ่งเป็นมาตรฐานที่สามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้กับองค์กรที่เป็นได้ทั้งผู้ผลิตสินค้าและผู้ให้บริการ ส่วนขนาดขององค์กรนั้น อาจเป็นทั้งโรงงานหรือส่วนหนึ่งของโรงงานก็ได้

หลักการจัดทำระบบการจัดการสิ่งแวดล้อม ISO 14001 ประกอบด้วยที่สำคัญ 5 หัวข้อ ดังนี้

1. นโยบายสิ่งแวดล้อม (Environmental Policy)
ผู้บริหารระดับสูงของหน่วยงานจะต้องกำหนดนโยบายสิ่งแวดล้อมในลักษณะที่สามารถประกันได้ว่า
- เหมาะสมกับขนาดและผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมโดยธรรมชาติของกิจกรรมผลิตภัณฑ์หรือการบริการ
- จะปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งการป้องกันการเกิดภาวะมลพิษ
- จะปฏิบัติตามกฎระเบียบ ข้อบังคับด้านสิ่งแวดล้อมที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งข้อกำหนดอื่น ที่หน่วยงานยอมรับ
- กำหนดกรอบสำหรับการจัดตั้ง ทบทวนวัตถุประสงค์และเป้าหมายด้านสิ่งแวดล้อม
- จัดทำเอกสาร นำไปปฏิบัติและคงไว้ รวมทั้งมีการสื่อสารกับพนักงานทุกระดับ
- พร้อมที่จะนำเสนอต่อสาธารณชน

2. การวางแผน (Planning)
- วิเคราะห์กิจกรรมเพื่อชี้บ่งถึงผลด้านสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากกิจกรรมนั้นๆ
- วิเคราะห์เพื่อกำหนดขั้นตอนการปฏิบัติงานให้เป็นไปตามกฎหมายและข้อกำหนดอื่นๆ ที่เหมาะสมกับผลด้านสิ่งแวดล้อมของกิจกรรมผลิตภัณฑ์ และบริการ
- จัดทำเอกสาร วัตถุประสงค์และเป้าหมายด้านสิ่งแวดล้อมที่สอดคล้องกับนโยบาย รวมถึงคำมั่นที่จะมีการป้องกันภาวะมลพิษสำหรับการใช้งานในทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง
- จัดทำโปรแกรมการจัดการสิ่งแวดล้อมที่รวมถึงการกำหนดความรับผิดชอบให้แต่ละฝ่ายที่เกี่ยวข้องในการปฏิบัติให้บรรลุวัตถุประสงค์และเป้าหมาย วิธีและกรอบเวลาที่ต้องบรรลุผล

3. การนำไปใช้งานและการดำเนินการ (Implementation and Operation)
- กำหนดบทบาทหน้าที่ ความรับผิดชอบของบุคลากรในระดับต่างๆ กำหนดให้มีตัวแทนผู้บริหารระดับสูงที่จะดูแลรับผิดชอบในเรื่องระบบการจัดการสิ่งแวดล้อมโดยตรงและจัดหา/จัดเตรียมทรัพยากรที่จำเป็นสำหรับการดำเนินการ
- จัดให้มีการฝึกอบรมบุคลากรให้เกิดความสำนึกในการรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อมรวมถึงการฝึกให้มีความสามารถในการดำเนินตามนโยบาย
- กำหนดขั้นตอนการปฏิบัติงานที่จะทำให้เกิดการสื่อสารระหว่างระดับปฏิบัติการต่างๆ
- จัดทำเอกสารระบบการจัดการสิ่งแวดล้อม
- กำหนดขั้นตอนสำหรับการควบคุมเอกสาร
- กำหนดขั้นตอนสำหรับการควบคุมการปฏิบัติการ
- กำหนดขั้นตอนการปฏิบัติการเตรียมความพร้อมและการสนองตอบเมื่อเกิดเหตุฉุกเฉิน

4. การปฏิบัติการตรวจสอบและแก้ไข (Checking and Corrective Action)
- กำหนดขั้นตอนการปฏิบัติงานเพื่อการติดตามและการวัดผลการดำเนินการในกิจกรรมที่มีผลต่อสิ่งแวดล้อม
- กำหนดขั้นตอนการปฏิบัติการตรวจสอบความไม่สอดคล้องตามข้อกำหนด และการปฏิบัติการแก้ไขและป้องกัน
- กำหนดรูปแบบและรายละเอียดของการบันทึกข้อมูลในการปฏิบัติการ
- กำหนดขั้นตอนการปฏิบัติการตรวจติดตามระบบการจัดการสิ่งแวดล้อม

5. การทบทวนการจัดการ (Management Review)
- มีการกำหนดช่วงเวลาสำหรับการทบทวนสมรรถนะของระบบการจัดการสิ่งแวดล้อม
- ระบุความจำเป็นสำหรับการเปลี่ยนนโยบาย
- พิจารณาคำมั่นในการปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง

ประโยชน์ของการนำระบบ ISO 14001 ไปปฏิบัติในองค์กร

1. ลดต้นทุน
- ของเสียน้อยลง
- ใช้ทรัพยากรธรรมชาติและพลังงานน้อยลง
- ค่าใช้จ่ายในการแก้ไขปัญหาน้อยลง เพราะมีการป้องกันก่อนเกิด
- ค่าใช้จ่ายทางอ้อมน้อยลง
- ค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับการบำบัดน้อยลง

2. ผลกระทบต่อการค้า
- เป็นเงื่อนไขหรือสิทธิพิเศษทางการค้า
- เพิ่มศักยภาพในการแข่งขัน
- คู่ค้าอาจจะใช้ประเด็นเรื่องสิ่งแวดล้อมในการเลือกซื้อสินค้า

3. ด้านชื่อเสียงและการยอมรับจากสถาบันการเงิน ประกันภัย ผู้ลงทุน
- เป็นที่ยอมรับของสังคม
- เป็นที่น่าเชื่อถือของสถาบันการเงินที่ปล่อยเงินกู้ให้โครงการ
- เป็นที่น่าเชื่อถือและลดความเสี่ยงของผู้รับประกันภัย
- เพิ่มความเชื่อมั่นสำหรับผู้ลงทุนในตลาดหลักทรัพย์

4. ผลกระทบต่อผู้เกี่ยวข้องน้อยลง
- ไม่มีผลกระทบต่อชุมชน
- สร้างความสัมพันธ์อันดีต่อหน่วยราชการ
- ลดผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม ตลอดทั้งวงจรชีวิตของผลิตภัณฑ์ เช่น ผู้ประกอบ ติดตั้ง ผู้ใช้ ผู้บริโภค
- ลดผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมภายในองค์กรเอง เป็นผลดีต่อผู้ทำงานภายในองค์กร

5. มีการพัฒนาเทคโนโลยี
- การพัฒนาอย่างต่อเนื่องจะทำให้เกิดการพัฒนาเทคโนโลยีไปในตัว

การขอรับการรับรอง ISO 14001
ISO 14001 เป็นมาตรฐานเดียวในอนุกรมมาตรฐาน ISO 14000 ที่สามารถตรวจวัดการจัดระบบสิ่งแวดล้อมขององค์กรได้ เช่นเดียวกับ ISO 9002 และ ISO 9003 ของ ISO 9000
เหตุที่ต้องขอรับการรับรอง

1. ทำให้เป็นที่น่าเชื่อถือของผู้เกี่ยวข้อง เช่น สังคม ลูกค้า ธนาคาร ประกันภัย เพราะการที่จะบอกว่ามีระบบที่ดีก็ควรจะให้ผู้ที่มีความเป็นกลาง ไม่มีส่วนเกี่ยวข้องและมีความสามารถตรวจประเมินได้

2. ทำให้เป็นแนวทางในการค้นหาความจริงที่เป็นข้อบกพร่องของระบบที่จะสามารถนำไปปรับปรุงได้อย่างสม่ำเสมอ

3. ทำให้ผู้ตรวจสอบภายในได้เรียนรู้วิธีการตรวจสอบจากหน่วยงานรับรองได้
ขั้นตอนการขอรับการรับรอง (ตามแนวทางของ EAC.G5)
ก่อนที่จะขอรับการรับรองควรเตรียมความพร้อมโดยมีการทำงานครบวงจรคือ มีการวางแผน (Planning) การนำแผนไปปฏิบัติ (Implementation Operation) การตรวจสอบและการวัด (Checking Corrective Action) การทบทวนโดยฝ่ายบริหาร (Management Review) แล้วจึงติดต่อหน่วยงาน รับรอง หรืออาจจะติดต่อล่วงหน้าก่อนการทำงานครบวงจรก็ได้ ตามขั้นตอนต่างๆ ดังแผนภาพ ต่อไปนี้ (ภาพที่ 6-1)